243
Trochę ciekawostek – na weekend (czego to ludzie nie wymyślą ...
Minera³y
1. Talk- zwi±zek chemiczny o wzorze 3MgO*4SiO2*H2O, minera³ barwy bia³ej , zielonej lub ¿ó³tej o per³owym po³ysku. 1 w skali Mohsa, jest t³usty w dotyku dzia³a antystatyczne. Zastosowanie w kosmetyce, do produkcji materia³ów izolacyjnych, farb podk³adowych, w przemy¶le gumowym. W Polsce wystêpuje w niewielkich ilo¶ciach w Sudetach (Góry Sowie).
2. Gips - prosty zwi±zek chemiczny o wzorze CaSO4*2H2O. 2 w skali twardo¶ci. Czysty jest prze¼roczysty, szklisty. Odmiana szlachetna to alabaster. Zastosowanie w budownictwie, medycynie, sztuce. Wystêpuje na Wy¿ynie Lubelskiej, Niedzice Nidziañskiej.
3. Kalcyt - 3 w skali twardo¶ci, prosty zwi±zek chemiczny CaCO3, wystêpuje powszechnie w przyrodzie. Popularny minera³ ska³otwórczy. Czysty jest bezbarwny o szklistym po³ysku. S± znane odmiany ró¿owe, ¿ó³te i szare. Sk³adnik wielu ska³ osadowych (wapieni, margli) oraz metamorficznych (marmurów). Wykorzystywany jest g³ównie w przemy¶le ceramicznym i szklarskim jako topnik , w budownictwie, sztuce, rolnictwie.
4. Kwarc - prosty zwi±zek chemiczny SiO2, najbardziej pospolity minera³ buduj±cy skorupê ziemsk±. 7 w skli twrdo¶ci. Mo¿e byæ bezbarwny (kryszta³ górski), jednak wystêpowanie wielu domieszek powoduje istnienie jego ró¿nobarwnych odmian np. agat, ametyst, chryzopraz, cytryn, krwawnik, morion. Zastosowanie w przemy¶le szklarskim, ceramicznym, w optyce, radiotechnice, jubilerstwie.
5. Siarka - 1-2 w skali Mohsa. Minera³ ¿ó³ty, rysa zgodna z kolorem minera³u, brak prze¼roczysto¶ci , ¿ó³ty po³ysk.
6. Cynober - 3 w skali Mohsa, o wzorze HgS, minera³ wykorzystywany przemys³owo jako ruda rtêci, barwy czerwone, nieprze¼roczysty, rysa czerwona.
7. Grafit - 1-2 w skali Mohsa, szary, rysa szara, metaliczny po³ysk, s³u¿y do wyrobu elektrod, o³ówków, smarów, farb.
8. Opal - minera³ o wzorze SiO2*nH2O, bezpostaciowy(brak sieci krystalicznej), nietrwa³y, po pewnym czasie przechodzi w chalcedon lub kwarc. 5 w skali Mohsa. Rysa bia³a, brak prze¼roczysto¶ci, po³ysk kolorowy.
9. Piryt - 6 w skali Mohsa, o wzorze FeS2, z³ocisty, bia³a rysa, brak prze¼roczysto¶ci, metaliczny po³ysk, nie przewodzi pr±du elektrycznego. W Polsce wystêpuje w Górach ¦wiêtokrzyskich i na ¦l±sku.
10. Lazuryt - 6 w skali Mohsa, szafirowy, rysa szafirowa, brak prze¼roczysto¶ci. (Na, Ca)8 [(SO4,S,Cl2),(AlSiO4)6].
Ska³y
SKA£Y OSADOWE
OKRUCHOWE
1. I³y - ska³a zbudowana z drobnych ziarenek, minera³ów ilastych, ³yszczyków i py³u kwarcowego. Osadza siê na dnach zbiorników wodnych. W procesie diagenezy i³ów powstaje spoista ska³a i³owiec.
2. Mu³y - lu¼na ska³a osadowa, powstaje w zbiornikach wodnych, w wyniku nagromadzenia bardzo drobnych ziaren frakcji pylastej z domieszk± substancji ilastych oraz du¿± ilo¶ci± materii organicznej. W procesie diagenezy mu³ów powstaje spoista ska³a mu³owiec.
3. Piaski - lu¼na ska³a osadowa, sk³ad mineralny piasku jest bardzo zró¿nicowany. Wyró¿niamy piaski kwarcowe, ortoklazowe, szarog³azowe. Wyró¿niamy piaski rzeczne, morski ,wydmowe, nadrzeczne. W procesie diagenezy piasków powstaje spoista ska³a piaskowiec.
4. ¯wiry - lu¼na ska³a osadowa, sk³ada siê z obtoczonych okruchów skalnych tkz. otoczaków. Wyró¿niamy ¿wiry morskie, jeziorne, rzeczne. W procesie diagenezy ¿wirów powstaje spoista ska³a zlepieniec.
5. Lessy - ska³a osadowa, sk³ada siê z ziarenek kwarcu, wêglanu wapnia, oraz materia³ów ilastych, zawiera tak¿e domieszki skaleni, miki oraz wodorotlenków ¿elaza i glinu. Less jest ska³± zwart±, miêkk±, porowat±, ma barwê ¿ó³t± lub ¿ó³tokremow±.
ORGANICZNE
Wêgle
1. Torf - zbudowany z substancji organicznych (kwasy huminowe i ich zwi±zki, celuloza, hemiceluloza, lignina, bituminy) zawieraj±cych du¿e ilo¶ci wêgla i azotu, a tak¿e substancji mineralnych (Krzemionka, ¿elazo, fosfor, wapñ i in.). Wyró¿niamy torf wysoki (wêgiel) oraz torf niski (azot).
2. Wêgiel kamienny - jeden z wêgli kopalnych, zawiera 78-92% pierwiastka wêgla. Barwa czarna, zwarty, kruchy, przy spalaniu daje d³ugi, b³yszcz±cy p³omieñ.
3. Wêgiel brunatny - jeden z wêgli kopalnych, zawiera 65-78% pierwiastka wêgla. Barwa jasnobrunatna, br±zowa do czarnej.
Wapienie - ska³a zawieraj±ca ok. 75% kalcytu. Barwa od bia³ej przez ¿ó³t±, szar±, czerwon± do brunatnej. Jako domieszki mog± zwieraæ dolomit, kwarc, glaukonit, piryt, minera³y ilaste i in. Powstaj± na dnie jezior albo jako ska³a na l±dzie, powstaj± z wapiennych szkieletów zwierz±t.
Bituminy - kopalne wêglowodory, powsta³e w d³ugotrwa³ych procesach geologicznych prawdopodobnie z resztek ro¶linnych i zwierzêcych w osadach morskich. Wyró¿nia siê bituminy: gazowe (gaz ziemny), ciek³e (ropa naftowa), sta³e (wosk ziemny, ³upki bitumiczne).
1. Wosk ziemny - naturalna mieszanina sta³ych wêglowodorów (g³ównie parafinowych), twardo¶æ 1-2, barwa czarna, br±zowa, zielonobr±zowa, lub ¿ó³ta, po³ysk ¿ywiczny, plastyczny. Powstaje na skutek odgazowywania ropy naftowej w trakcie jej migracji ku powierzchni ziemi.
2. £upki bitumiczne - drobnoziarniste ska³y ilaste, sk³adaj± siê g³ównie z minera³ów ilastych wzbogaconych o substancje bitumiczne.
3. Ropa naftowa - mieszanina wêglowodorów (alkanów, cykloalkanów, arenów), kwasów karboksylowych, fenoli, tioalkoholi, pochodnych tiofenu, azotowych zwi±zków heterocyklicznych, ¿ywic, zwi±zków metaloorganicznych. Barwa br±zowa lub czarna, odznacz siê silnym, specyficznym zapachem.
4. Gaz ziemny - mieszanina wêglowodorów (g³ównie metanu -powy¿ej 75% i etanu), zawiera jako domieszki azot, helowce, tlen, dwutlenek wêgla, siarkowodór, dwusiarczek wêgla.
Kreda - ska³a powsta³a w wyniku nagromadzenia du¿ych ilo¶ci wapiennych szkieletów glonów planktonicznych, skorupek otwornic, drobnych nieorganicznych ziaren kalcytu. W Polsce wystêpuje na Wy¿ynie Lubelskiej.
CHEMICZNE
Ska³y solne
1. Sól kamienna - powsta³a w wyniku wytr±cania siê halitu podczas odparowywania wody z mórz lub s³onych jezior.
2. Sól potasowa - czysta jest bezbarwna , domieszki mog± go zabarwiæ na ¿ó³tawo, czerwonawo lub niebieskawo. Posiada szklisty po³ysk. Powstaje w czasie odparowywania mórz lub s³onych jezior.
Gipsy - ska³a osadowa chemicznego pochodzenia z³o¿ona z minera³u gipsu z domieszkami anhydrytu, soli kamiennej, dolomitu, kalcytu, kwarcu, pirytu i innych.
SKA£Y PRZEOBRA¯ONE
1. Marmury - ska³a metamorficzna powsta³a w wyniku przeobra¿enia ska³ wêglanowych (wapieni, dolomitów) sk³adaj±ca siê g³ównie z kalcytu. W zale¿no¶ci od domieszek mo¿e przybieraæ ró¿ne barwy: bia³±, szar±, ró¿ow±, zielonkaw±, czarn±. U¿ywana jako materia³ budowlany i rze¼biarski. W Polsce wydobywane s± w Sudetach.
2. Gnejsy - ska³a metamorficzna sk³adaj±ca siê z kwarcu oraz glinokrzemianów sodu, potasu, wapnia, ¿elaza, magnezu. Powstaje przez przekszta³cenie granitu i jej sk³ad odpowiada mu. Wystêpuje w Polsce w Górach Sowich i Sudetach.
3. Koks naturalny - powstaje z wêgla przy kontakcie z gor±c± magm± (metamorfizm kontaktowy). Tekstura porowata powsta³a na wskutek odgazowywania. Ma kolor czarny i jest lekki. Przemys³owo produkowany jest w koksowniach.
4. £upki krystaliczne - szeroka grupa ska³ metamorficznych o ró¿norodnym sk³adzie chemicznym, charakteryzuj±ca siê równoleg³ym uk³adem minera³ów posiadaj±cych kszta³t blaszkowaty, co jest powodem ich ³atwego rozpadu na szereg cienkich p³ytek. Powstaj± w wyniku przeobra¿enia ska³ magmowych i osadowych, pod wp³ywem temperatury i ci¶nienia w p³ytszych piêtrach metamorfizmu. Wystêpuje w Górach Sowich i Sudetach.
SKA£Y MAGMOWE
1. Granit - ska³a g³êbinowa o jasnoszarej lub ró¿owej barwie, ziarnistej strukturze. Zbudowany z kwarcu, skaleni, miki, ortoklazu i ³yszczków. Najbardziej rozpowszechniona ska³a g³êbinowa. Wystêpuje najczê¶ciej w centralnych czê¶ciach du¿ych ³añcuchów górskich, tworz±c ogromne masywy, tkz. batolity. Twardy, zbity, wystêpuje w Sudetach.
2. Rapakiwi - odmiana granitu charakteryzuj±ca siê wystêpowaniem du¿ych, czerwonych lub ró¿owoczerwonych kryszta³ów skaleni potasowych, otoczonych bia³aw± lub zielonaw± otoczk± oligoklazu. Czêsto wystêpuje w Polsce w postaci g³azów narzutowych.
3. Cieszynit - drobnokrystaliczna ¿y³owa ska³a magmowa, której g³ównymi sk³adnikami s±: plagioklaz, biotyt, piroksen, amfibol sodowy, hornblenda, nefelin. Zabarwienie ciemne. Wystêpuje bardzo powszechnie w okolicach Cieszyna.
4. Andezyt - ska³a wylewna o strukturze porfirowej. Sk³ada siê g³ównie z plagioklazu i amfibolu lub piroksenu. W Polsce wystêpuje g³ównie w Pieninach.
5. Porfir - wyró¿niamy porfiry: kwarcowe - nale¿±ce do grupy ska³ kwa¶nych, charakteryzuj±ce siê wystêpowaniem jasnych prakryszta³ów kwarcu oraz bezkwarcowe - nale¿±ce do grupy ska³ obojêtnych, zawieraj±ce prakryszta³y skaleni, piroksenów i amfiboli.
6. Pumeks - ska³a wylewna zbudowana z silnie porowatego, jasnego szkliwa wulkanicznego.
7. Bazalt - ska³a wulkaniczna barwy czarnej lub ciemnoszarej, szklisty, pod wzglêdem sk³adu mineralnego odpowiada diabazowi. G³ówne sk³adniki bazaltu to glinokrzemiany sodu i potasu z domieszk± ¿elaza. Wystêpuje w Polsce w okolicach Krakowa, Gór ¦wiêtokrzyskich, w Sudetach i na Pogórzu Sudeckim.
8. Ksienit -