jesien_8
Trochę ciekawostek – na weekend (czego to ludzie nie wymyślą ...
[
Strona g³ówna
|
Download
|
Forum
|
Linki
|
Info
|
Kontakt
]
¦redniowiecze
Jesieñ ¶redniowiecznej Europy
Kultura ¶redniowiecza
KULTURA
¦REDNIOWIECZA
Do III w. chrze¶cijañstwo jest w ukryciu, do
313 r. do chwili wydania edyktu mediolañskiego. W 324 r. chrze¶cijañstwo
staje siê religi± uprzywilejowan±. W tym czasie chrze¶cijañstwo na
zachodzie obejmowa³o ok. 30 % spo³eczeñstwa. Po roku 324 ilo¶æ chrze¶cijan
wzros³a, ale spad³a jako¶æ chrze¶cijañstwa. Zaczê³o op³acaæ byæ siê
chrze¶cijaninem.
Na bazie tego powsta³ ruch ludzi, którzy chcieli ¿yæ
w sposób radykalny, ludzi, którzy byli niezadowoleni z takiej sytuacji, ¿e
chrze¶cijañstwo traci jako¶æ. Ci ludzie zaczêli uciekaæ z Rzymu i chroniæ
siê na pustyni. Mieszkaj± w jaskiniach, budowanych przez siebie sza³asach. W
ten sposób powstaj± pierwsze eremy – ludzie ci to eremici, ojcowie
pustyni. Z czasem eremici zaczynaj± ¶ci±gaæ do siebie uczniów, powstaj±
wspólnoty. Wspólnoty te nie maj± regu³y, s± oparte na autorytecie mistrza.
Utrzymuj± siê z pracy r±k.
Pierwszym cz³owiekiem, który próbowa³ u³o¿yæ
regu³ê w IV w. dla eremitów by³ ¶w. Pachoniusz. Opar³ on
swoj± regu³ê na zasadzie takiej, ¿e ka¿dy mieszka oddzielnie w swoim domku,
obok domku ma dzia³kê, któr± musi uprawiaæ, i z niej siê utrzymywaæ.
Natomiast wszyscy otaczaj± ca³y teren, na którym mieszkaj± ogrodzeniem dla
bezpieczeñstwa np. przed zwierzêtami, i spotykaj± siê jedynie wspólnie na
modlitwach w ko¶ciele. Dlatego Pachoniusz w centrum swojej wspólnoty
stawia ko¶ció³. Mnisi spotykali siê na modlitwach piêæ razy na dobê- o 4
rano, o 12 w nocy i 3 razy w ci±gu dnia. By³a to regu³a bardzo surowa. Gdy Pachoniusz
j± odczyta³ wszyscy uciekli, zosta³ sam. Obowi±zywa³o w tej regule
milczenie i jeden posi³ek dziennie.
Drugi nurt ¿ycia zakonnego powsta³ w Europie.
Zapocz±tkowali ten nurt mnisi irlandzcy w VI w. Byli to z regu³y
misjonarze z wysp brytyjskich. Byli oni oderwani od kontynentu. Pewne rzeczy
rozwi±zywali na swój sposób, pielêgnowali jêzyk ³aciñski. Inaczej wygl±da³a
spowied¼, najpierw by³o wyznanie grzechów, potem pokuta, a potem
rozgrzeszenie. Pokuta mog³a trwaæ nawet kilka lat. Pojednanie odbywa³o siê w
ko¶ciele. Rozgrzeszenia udziela³ biskup w Wielk± Sobotê, je¶li wspólnota
uzna³a, ¿e penitent siê poprawi³. Sakrament pokuty mo¿na by³o przyj±æ
tylko raz w ¿yciu. Mnisi irlandzcy to odmienili – najpierw jest
rozgrzeszenie, pó¼niej by³a pokuta. Wprowadzono czêstsz± spowied¼. Kilka
lat pokuty nale¿a³o na co¶ zamieniæ. Powsta³y wielkie ksiêgi spisywane po
³acinie, tzw. ksiêgi win i kar. W ksiêdze tej przeliczano lata pokuty na inne
kary (np. 2 lata pokuty zamieniano na pó³ roku ciê¿kiej pracy, a je¶li kto¶
by³ w podesz³ym wieku to zamieniano na np. 300 ró¿añców).
Kolejna sprawa dokonuje siê na kontynencie
europejskim za spraw± Benedykta z Nursji, który uk³ada regu³ê opart±
na zdrowym rozs±dku. Wed³ug niego trzeba zachowaæ harmoniê pracy i modlitwy
– ora et labora (módl siê i pracuj). Co prawda mnich ¶lubuje ubóstwo,
ale ma prawo do normalnego jedzenia, zdrowego ubierania siê. Ta regu³a Benedykta
przetrwa³a do naszych czasów.
Ka¿dy chcia³ mieæ benedyktynów w swoim pañstwie.
Benedyktyni przepisywali ksiêgi, powierzano im kancelarie dworskie. Gdy
benedyktyni przybywali do danego pañstwa, król nadawa³ im ziemiê. Klasztory
sta³y siê bogate i zaczêto odchodziæ od regu³y. To wywo³a³o
niezadowolenie. W klasztorach upada moralno¶æ. Naprawê tego stanu rzeczy podj±³
klasztor w Cluny. Zaczyna walczyæ z symoni±, wzywa do ubóstwa i zachowania
celibatu.
Faktyczn± reformê ¿ycia zakonnego przeprowadzili
jednak cystersi. Oni wracaj± do ¼róde³, do pierwotnej ubogiej regu³y.
Zajmuj± siê przede wszystkim rolnictwem. Cystersi stworzyli styl budowli
sakralnej, styl bardzo surowy, prosty, pozbawiony wszelkich ozdób, styl, który
mia³ ¶wiadczyæ o ubóstwie.
Ciekawe jest to, ¿e benedyktyni starali siê budowaæ
swe klasztory na górach, cystersi za¶ w dolinach. Pierwsz± prac± benedyktynów
by³o przepisywanie ksi±g, ziemia by³a dodatkiem. Natomiast cystersi zajmowali
siê przede wszystkich rolnictwem.
Jednak
cystersi znowu otrzymuj± ziemie, s± dobrymi rolnikami, klasztory staj± siê
bogate. Bogactwo Ko¶cio³a w XIII i XIV wieku zaowocowa³o
herezjami, ruchami.
Jednym
z takich ruchów jest ruch ubogich, ruch waldensów – za³o¿ony przez Pierre
Valdes. Te ruchy wystêpowa³y przeciwko hierarchii Ko¶cio³a, atakowa³y
dogmaty wiary, atakowa³y bogactwo Ko¶cio³a.
Na
tle tych ruchów powstaje kolejny zakon – Zakon Braci Mniejszych ¶w.
Franciszka. Jest to zakon, który wyszed³ z ruchu ubogich, ale zakon ten nie
podejmuje walki z Ko¶cio³em, nie wzywa³ innych do nawrócenia. Ten ruch nie
wystêpuj±cy przeciwko, a wzywaj±cy do w³asnego nawrócenia zyska³ aprobatê
Ko¶cio³a. Franciszkanie s± zakonem ¿ebraczym, nie maj± klasztoru, nie mog±
otrzymywaæ nadañ, utrzymuj± siê z tego co u¿ebrz±, prowadz± ¿ycie wêdrowne.
Pó¼niej
powstaje nastêpny zakon ¿ebraczy, zakon kaznodziejski – Dominikanie,
staje siê on narzêdziem do walki z herezj±.
Klasztory, które powstaj±
staj± siê miejscem przechowywania i rozwoju kultury, przede wszystkim ksiêgozbiory.
Powstaj± budowle sakralne. One ³±cz± religiê z kultur±.
Styl
przedromañski
Budowle
pochodz±ce z VII do IX w. (okres przej¶ciowy) charakteryzowa³y siê
tym, ¿e dach by³ p³aski i drewniany. Po¿ary powodowa³y, ¿e taka ¶wi±tynia
ulega³a szybkiemu zniszczeniu, wszystko zapada³o siê do ¶rodka. To spowodowa³o,
¿e styl romañski zaproponowa³ nowe rozwi±zanie sklepienie kolebkowe,
zbudowane z kamienia. Stosowano te¿ sklepienie krzy¿owe. To co utrzymywa³o
grubsze sklepienie to grubsze mury. Te budowle sakralne spe³nia³y funkcje
obronne, przez to by³y grube mury, a tak¿e ma³e okna. Budowle te wznoszono z
regularnych kamiennych ciosów.
W
ko¶ciele ¶w. Krzy¿a w Krakowie jest sklepienie palmowe. Na ¶rodku ko¶cio³a
stoi filar i od tego filara odchodz± ³uki podtrzymuj±ce ca³y ko¶ció³.
Ko¶cio³y
romañskie by³y budowane na planie krzy¿a ³aciñskiego i mia³y charakter
bazylikowy, czyli sk³ada³y siê z 3 lub wiêcej naw: nawa g³ówna i nawy
boczne. Nawy boczne by³y z regu³y ni¿sze od nawy g³ównej, natomiast okna by³y
tylko w nawie g³ównej, powy¿ej nawy bocznej.
Skrzy¿owanie
naw z prezbiterium nazywano transeptem. Wokó³ prezbiterium znajdowa³a siê
apsyda, prezbiterium mo¿na by³o obej¶æ dooko³a tzw. obej¶ciem i na
apsydzie by³y zbudowane kaplice.
W
budowlach romañskich u¿ywano przede wszystkim rze¼by i p³askorze¼by, nie by³o
malowide³, nie umiano jeszcze malowaæ na kamieniu. Rze¼ba i p³askorze¼ba by³a
na centralnym miejscu przy wej¶ciu do ko¶cio³a (portale) ewentualnie znajdowa³y
siê wewn±trz na kolumnach (kapitele). Te rze¼by i p³askorze¼by spe³nia³y
funkcje tzw. biblii dla ubogich.
Ko¶cio³y romañskie i ko¶cio³y
gotyckie by³y ko¶cio³ami orientowanymi, czyli budowanymi tak, aby
prezbiterium by³o na wschodzie. Msze odprawiano rano, wtedy wschodz±ce s³oñce
o¶wietla³o prezbiterium, by³ to symbol, ¿e Chrystus jest Zbawicielem.
Styl
gotycki
W
budowlach gotyckich zaznaczy³ siê nieco inny charakter. Budowle sta³y siê
bardziej strzeliste, z³amano ³uk kolebkowy i wyci±gniêto do góry. Cech±
charakterystyczn± tego stylu s± ostre ³uki. Trzeba by³o jednak rozwi±zaæ
sprawê nacisku sklepienia na ¶ciany. ¦ciany sta³y siê bardziej szczup³e,
ju¿ nie by³y tak potê¿ne. W ¶cianach umieszczano witra¿e, ko¶cio³y sta³y
siê bardziej jasne. Ca³y ciê¿ar budowli spada³ na zewnêtrzne przypory i
skarpy. One d¼wiga³y ca³y ciê¿ar sklepienia, to pozwala³o na to, ¿e ¶ciana
mog³a byæ cieñsza.
Nad
portalem znajdowa³o siê rozeta – okr±g³y witra¿. W ko¶ciele gotyckim
by³y 3 rozety – 2 na transepcie i jeden nad g³ównym wej¶ciem. Cech±
charakterystyczn± jest sklepienie ¿ebrowe.
W
Krakowie – katedra na Wawelu w stylu gotyckim, jest to gotyk krakowski,
nie ma przypór.
W
Hiszpanii, na p³d Europy – jest styl mieszany – styl arabski i styl
gotycki nazywany stylem mauretañski. Mo¿na go poznaæ przede wszystkim po tym,
¿e w ko¶cio³ach nie ma w nim ¿adnych przedstawieñ osób i zwierz±t, s±
tylko motywy ro¶linne i geometryczne. ¦wi±tynie w tym stylu maj±
charakterystyczne ³uki. Gotyk by³ sztuk± przede wszystkim miejsk±, w tym
stylu wznoszono katedry, ¶wi±tynie, siedziby w³adz miejskich, sukiennice,
mury miejskie, kamienice, mosty. W XII w. zaczê³y powstawaæ szko³y
miejskie. Najpierw by³y to szko³y katedralne (zak³adane przez biskupów), pó¼niej
zakonne. Podstaw± nauczania by³y sztuki wyzwolone. Stopieñ ni¿szy obejmowa³
naukê gramatyki, retoryki, dialektyki, za¶ stopieñ wy¿szy –
arytmetyki, geometrii, astronomii, muzyki.
Szko³y
katedralne przyci±ga³y nauczycieli i studentów z odleg³ych krajów. W niektórych
miastach jak np. Pary¿u, Oxfordzie, Bolonii, Padwie przekszta³ci³y siê one
miêdzy pocz±tkiem XII a po³ow± XIII w. w uniwersytety, czyli
korporacje profesorów i studentów. Na uniwersytetach by³y fakultety: sztuk
wyzwolonych, prawa kanonicznego i cywilnego (rzymskiego), medycyny, teologii.
Edukacja
klasztorna, która kszta³towa³a ¿ycie umys³owe XII i XIII w. s³u¿yæ
mia³a przede wszystkim rozumieniu Pisma ¦wiêtego, modlitwie i kontemplacji.
Rozwa¿ania o Bogu i dogmatach wiary – teologia – sta³a siê nauk±.
Metod± nauczania i pracy intelektualnej by³a scholastyka (schola – szko³a),
czyli udowadnianie dogmatów wiary. Szczytowym osi±gniêciem teologii
scholastycznej by³y summy teologiczne – pisane przez trzynastowiecznych
profesorów. Najs³ynniejsz± napisa³ ¶w. Tomasz z Akwinu –
dominikanin.
W
okresie tym znacznie rozwinê³y siê nauki prawnicze. Rozwinê³a siê równie¿
historiografia, najprostsz± jej form± by³y zapiski rocznikarskie, prowadzone
przez zakonników i kler katedralny oraz kroniki. Rozwija³y siê równie¿
medycyna, matematyka, astrologia, fizyka i alchemia.
Kultura
rycerska wywodzi siê z dawnych tradycji bohaterskich, opiera³a siê na
kodeksie rycerskim. Idea³em rycerza by³ Micha³ Archanio³ oraz ¶w.
Jerzy. G³ówn± cnot± rycerza by³a waleczno¶æ i odwaga. Okazj± do æwiczenia
w rzemio¶le wojennym by³y tak¿e polowania, zawody szermiercze i turnieje
rycerskie. Turniej rycerski rozpoczyna³ siê prezentacj± uczestników i chor±gwi
i wyborem damy. Pokonany rycerz traci³ na rzecz zwyciêzcy konia, uprz±¿ i
musia³ zap³aciæ okup. W nagrodê dostawa³ np. soko³a do polowañ, z³ocon±
skórê.
¯ycie
feuda³a up³ywa³o na pró¿niactwie i rozrywce. Znaczn± czê¶æ czasu wype³nia³y
gry, zabawy, popisy ¿onglerów, recytacje ¶redniowiecznych poetów –
trubadurów. Trubadurzy opiewali w swoich utworach walki rycerskie. Bohaterami
pie¶ni rycerskich by³ rycerz Roland, który zgin±³ w walce toczonej
przez Karola Wielkiego z Saracenami, hiszpañski rycerz Cyd, który
walczy³ z Arabami w Hiszpanii, a tak¿e rycerze tzw. Okr±g³ego Sto³u
spotykaj±cy siê na dworze króla Artura i pragn±cy zdobyæ ¶w. Graala.
Obok
przygód rycerskich tematem poezji rycerskiej by³a mi³o¶æ dworna,
wyidealizowana, ³±cz±ca kochanków nie zwa¿aj±c na przeciwno¶ci.
Bohaterami tych pie¶ni byli Tristan i Izolda.
Wszystko to ¶wiadczy o powi±zaniu kultury z religi±,
np. pasowanie na rycerza nabiera³a cech sakramentu- symboliczne oczyszczenie,
narodzenie siê do nowego ¿ycia. Pasowanie
na rycerza poprzedza³a noc spêdzona na modlitwach, spowied¼ i komunia ¶w.