krasicki_satyry
Trochę ciekawostek – na weekend (czego to ludzie nie wymyślą ...
„Bajki” Ignacy Krasicki
Pojêcia i zagadnienia
Bajka - gatunek
literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd
moralnych, st±d historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracj± prawdy
- najczê¶ciej zawartej w koñcowym morale. Bohaterami tekstu s± zwierzêta,
ro¶liny, przedmioty, rzadziej ludzie.
Wywodzi siê z tradycji staro¿ytnej i czêsto przybiera
charakter alegoryczny.
„Bajki i przypowie¶ci na cztery czê¶ci podzielone”
powsta³y w latach 1776-78, a wydane zosta³y w roku 1779 r., natomiast „Bajki
nowe” - to efekt pracy Ignacego Krasickiego z lat 1779-1800. Obie serie
ukaza³y siê w roku 1804 r. w wydaniu zbiorowym „Dzie³ poetyckich”, w t.
2.
W¶ród utworów Krasickiego mo¿na wskazaæ bajki:
Ezopowe (od imienia twórcy, Ezopa - pisarza greckiego
z VI w. p.n.e.). Jej bohaterami s± zwierzêta prezentuj±ce okre¶lone typy
ludzkich osobowo¶ci: np. lew: odwaga, si³a, lis: spryt, baran: g³upota. („Kruk
i lis”)
Narracyjne (epickie). Utwór przyjmuje postaæ
wierszowanej nowelki o nieskomplikowanej fabule. Bohaterowie i zdarzenia
pe³ni± funkcjê przypowie¶ci stosuj±cej siê do ¶wiata ludzkiego. Sens
utworu najczê¶ciej pojawia siê w postaci wniosku wypowiadanego przez
narratora lub bohatera, w zakoñczeniu bajki. (z tomu „Bajki nowe”, np.
„Przyjaciele”)
Jednak prawdziwe mistrzostwo osi±gn±³ jako twórca:
Epigramatyczne (liryczne; wiêkszo¶æ z tomu „Bajki
i przypowie¶ci”)
— najkrótsze bajki (typow± miar± jest cztero- i
sze¶ciowiersz);
— ujête w regularne 13-zg³oskowce parzy¶cie rymowane;
— o zwiêz³ej konstrukcji opartej na paraleli¼mie (równoleg³e,
odmierzone równymi odcinkami tekstu, opisy dwóch istot, zwi±zanych
kontrastem lub wspó³dzia³aniem);
— pozbawione elementów fabularnych;
— z niekiedy wystêpuj±cymi cechami dramatyczno¶ci
(klêski najczê¶ciej zawinionej, wynikaj±cej z g³upoty lub
zarozumia³o¶ci
Streszczenie
„Wstêp do bajek”: utwór rozpoczyna
wyliczenie ludzi, którzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom,
np. m³ody, „który ¿ycie wstrzemiê¼liwue pêdzi³ czy „minister rzetelny”,
który „o sobie nie my¶la³”. Utwór koñczy ¿artobliwa pointa
utwierdzaj±ca czytelnika w przekonaniu, ¿e sytuacje takie nie s± mo¿liwe w
realnym ¿yciu.
Arcydzie³o lapidarno¶ci i jasno¶ci. Powtarzanie czasownika
„By³...” wi±¿e zdania w konstrukcjê wyliczania, wytwarza melodyjno¶æ i
nastrój ba¶niowy.
„Drzewo”: najkrótsza bajka epigramatyczna. „Wielbi³
drzewo grzej±c siê cz³owiek przy kominie./ Rzek³o drzewo: „Có¿ po tym! -
grzeje, ale ginie”.
„Szczur i kot”: zarozumia³y szczur
siedz±c podczas nabo¿eñstwa na o³tarzu szczyci siê ze swej pozycji. Wkrótce
jednak okazuje siê, ¿e opary kadzide³ nie uchroni³y go przed
niebezpieczeñstwem - schwyta³ go kot.
Utwór cechuje szczególnie kunsztowna sk³adnia operuj±ca
szykiem przestawnym (inwersj±).
Filozof: Pewny siebie filozof póki dopisywa³o mu
zdrowie - g³osi³ ateizm, kiedy jednak przysz³a choroba, szybko zwróci³ siê
nie tylko ku Bogu, ale i ku magii (upiorom).
Groch przy drodze: Przypowie¶æ o gospodarzu, który,
utrudzony nieskuteczn± walk± ze z³odziejami, postanowi³ posiaæ groch z dala
od drogi, za zbo¿em. Szybko jednak okaza³o siê, ¿e straci³ podwójnie:
groch i tak ukradziono a przy tym stratowano ¿yto. Ca³o¶æ koñczy nauka: „I
ostro¿no¶æ zbyteczna czêstokroæ zaszkodzi”.
„Jagniê i wilcy”: czterowersowa scenka, w której
wilki, na pytanie jagniêcia jakim prawem chc± je zje¶æ, szczerze
odpowiadaj±: „Smaczny¶, s³aby i w lesie”.
„Dewotka”: opowie¶æ o w±tpliwej
pobo¿no¶ci pani, która wbrew s³owom modlitwy: „...i odpu¶æ nam winy”
dotkliwie ka¿e s³u¿±c± za drobne przewinienie.
„Kruk i lis” (z Ezopa): popularna opowie¶æ o
kruku trzymaj±cym ser w pysku i przebieg³ym lisie, który sprytnie namawiaj±c
ptaka do ¶piewu prowokuje go do otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera.
„Przyjaciele”: historia zaj±czka, który dziêki
zaletom charakteru zjedna³ sobie mi³o¶æ zwierz±t. Jednak, gdy my¶liwi
urz±dzili polowanie, w¶ród „przyjació³” nie znalaz³ siê nikt, kto
zechcia³by mu pomóc.
Utwór ilustruje popularne przys³owie, ¿e prawdziwych
przyjació³ poznajemy w biedzie, które w czasach Krasickiego by³o równie¿
interpretowane politycznie.
„Ptaszki w klatce”: najpopularniejsza bajka „polityczna”
o dwu czy¿ykach, z których jeden rozpacza nad sw± niewol±, drugi za¶, który
wolno¶ci nigdy nie zazna³, dziwi siê smutkowi towarzysza.
Jest w niej ostrze¿enie i apel do ambicji m³odego
pokolenia, któremu „wygody” nie powinny zast±piæ wolno¶ci.
„Kulawy i ¶lepy”: tytu³owi bohaterowie podró¿uj±.
Wszystko by³o dobrze dopóki ¶lepy niós³ kulawego, kiedy jednak role odwrócili
(¶lepy postanowi³ zawierzyæ kijowi) - „zginêli pospo³u”.
Oryginalno¶æ bajek Krasickiego
Tematyka utworów Krasickiego jest bardzo ró¿norodna. Bajki
Krasickiego to arcydzie³a obserwatorstwa moralnego i upoetycznionej psychologii
i charakterologii; prezentuj± równie¿ pewn± koncepcjê ¿ycia i pogl±d na
¶wiat. Ogólny sens bajek ma charakter tradycyjnie chrze¶cijañski, uwydatnia
nieskuteczno¶æ wiedzy i filozofii wobec trudno¶ci praktycznych i
przeciwno¶ci losu. Utwory te nie daj± wzorów cnót ani idea³ów ofiarno¶ci
czy wyrzeczeñ, ukazuj± ¶wiat taki jaki byæ nie powinien, ale czêsto jest
(egoizm, nie¿yczliwo¶æ, snobizm, g³upota, niewdziêczno¶æ, pycha). Jest to
¶wiat bez z³udzeñ, nie znaj±cy mi³osierdzia, w którym trudno liczyæ na
kogokolwiek i cokolwiek poza w³asn± energi±, rozwag± i pomys³owo¶ci±.
Gdyby nie humor i dowcip ton wiêkszo¶ci utworów przedstawia³by smêtny
dramat natury ludzkiej
Poeta chêtnie korzysta³ z tematów powtarzaj±cych siê w
fabulistyce ¶wiatowej (w bajkopisarstwie chodzi nie tyle o nowo¶æ tematów,
ile o nowo¶æ pomys³ów kompozycyjnych, tonu, refleksji, ekspresji), niekiedy
w jednej bajce ³±czy³ motywy z paru dawniejszych utworów.
Oryginalno¶æ Krasickiego polega na sposobie wykorzystania
motywów: — unika³ rozwlek³o¶ci, — wyostrza³ i wysubtelnia³ puentê,
— wprowadza³ indywidualn± barwê uczuciow±, — precyzowa³ rytm, —
dynamizowa³ akcjê, — mistrzowsko operowa³ paralelizmem i kontrastem.