europa_4

Trochę ciekawostek – na weekend (czego to ludzie nie wymyślą ...

 

 




 




 









 

 



 
 






[
Strona główna
|
Download
|
Forum
|
Linki
|
Info
|
Kontakt
]
















Średniowiecze

Europa w okresie uniwersalizmu i krucjat
Monarchia stanowa w Anglii








MONARCHIA
STANOWA W ANGLII

W 1066 r. Normanowie zajęli Anglię. Książę
Normandii Wilhelm Zdobywca został królem Anglii. Książęta normandzcy
władali wielkimi obszarami we Francji. Oficjalnie byli tam tylko i wyłącznie
wasalami królewskimi. Sami nosili tytuł książąt Normandii. Natomiast władali
jako królowie w kraju, którego językiem, godnością, kulturą gardzili.

Anglia dawała im środki do walki z królem Francji
z dynastią Kapetyngów. Wilhelm Zdobywca pozostawił trzech synów.
Najstarszy Robert zdradził ojca i po jego śmierci opanował Normandię.
Anglia przypadła Wilhelmowi II z przydomkiem Rudy. Ten był człowiekiem
gwałtownym i okrutnym. Podjął walkę z braćmi i został zamordowany w 1100
r. Wówczas tron angielski objął najmłodszy, ale zarazem najzdolniejszy z
synów Wilhelma Zdobywcy – Henryk I. Pretensje do tronu
angielskiego zgłosił także Robert, książę Normandii. Konfrontacja
wypadła na korzyść Henryka. Robert został wzięty do niewoli,
a syn Roberta – Wilhelm znalazł schronienie na dworze króla
francuskiego.

Rządy Henryka I były rządami pomyślnymi
dla Anglii. Umocnił władzę królewską. Po jego śmierci w 1135 r.
doszło w Anglii do zamętu. Przed swoją śmiercią Henryk wyznaczył
sukcesora. Była to Matylda – córka Henryka, a zarazem
wdowa po cesarzu Henryku V oraz żona Gotfryda Plantageneta z rodu
Andegawenów. Dla swego projektu Henryk uzyskał zgodę baronów. Ale po
jego śmierci baronowie złamali umowę, powołując na tron angielski Stefana.
Stefan był jednym z baronów angielskich. Obejmując tron nadał liczne
przywileje, kupił sobie baronów i duchowieństwo. Kościół angielski uzyskał
całkowitą autonomię. Dobra królewskie były rozdawane baronom. Baronowie
uzyskali prawo bicia własnej monety, prawo do budowy zamków, uzyskali prawo
tworzenia własnego sądownictwa. To było wyraźnym odejściem od
dotychczasowej praktyki.

Matylda nie zamierzała ustępować i w 1140 r. wysunęła
żądania do tronu angielskiego. Anglia stała się miejscem wojny domowej.
Największe korzyści z tej wojny czerpali baronowie i duchowieństwo. Każda
strona chcąc przeciągnąć ich na swoją stronę dawała coraz to nowie
przywileje. W wyniku walki Normandia pozostała przy mężu Matyldy –
Gotfrydzie.

Gotfryd pochodził z rodu Plantagenetów. Ziemią należącą
do Gotfryda było księstwo Anjou. Stamtąd wywodzili się Andegawenowie.
Małżeństwo z Matyldą przyniosło rozszerzenie tej władzy na Normandię.
Syn Gotfryda i Matyldy – Henryk miał objąć tron
angielski. W 1153 r. Henryk przybył na ziemię angielska i zmusił
Stefana – króla Anglii, by wyznaczył go jako swojego sukcesora. W
1154 r. po śmierci Stefana Henryk jako Henryk II zasiadł
na tronie angielskim. W ten sposób tron angielski przeszedł z dynastii normańskiej
do dynastii Plantagenetów.

Henryk II był jednym z najwybitniejszych władców Anglii. Całe
swoje panowanie poświęcił umacnianiu państwa oraz podniesieniu autorytetu władzy
monarchy. Było to tym bardziej konieczne, że po poprzedniku otrzymał państwo
osłabione, w którym główna role zaczynali odgrywać baronowie. Dlatego Henryk
II najpierw doprowadził do stworzenia silnej władzy centralnej. Zgromadził
na swoim dworze najwybitniejsze jednostki z całego państwa. W ten sposób
powstała rzesza poddanych wybitnych urzędników królewskich. Następnie chciał
doprowadzić do jedności kulturowej na obszarze swojego państwa, dlatego
przeprowadził akcję wymiany ludności. Chciał w ten sposób zlikwidować różnice
kulturowe pomiędzy wszystkimi krainami swojego królestwa. Największe usługi
w tej akcji centralizacji władzy mógł oddać kler wykorzystując swoją sieć
kościołów, ale Henryk II przed powierzeniem jakiegokolwiek urzędu
wymagał podporządkowania się interesom korony. To wywołało opór kościoła
angielskiego. Przeciwko Henrykowi II narodziła się opozycja. W Anglii,
gdzie istniała tradycja silnej władzy królewskiej Henryk II wprowadził
również takie reformy jak powszechny podatek. Do tej pory każdy rycerz jak
otrzymał ziemię miał obowiązek stawić się na rozkaz władcy. Henryk II trochę
to prawo zmienił. Zrezygnował z obowiązku stawienia się rycerza, ale w
zamian za to każdy posiadający ziemię miał zapłacić podatek tzw. tarczowy
na utrzymanie wojska najemnego. Henryk II chciał stworzyć armię
zawodową. Podatek tarczowy wywołał opór rycerstwa. Następnie podatek
tarczowy Henryk II rozciągnął także na majątki kościelne. To znowu
wywołało opór duchowieństwa. Zostało to potraktowane jako pogwałcenie
swobody. Ponadto wprowadził podatek od rycerstwa z racji posiadanej ziemi
lennej. W zamian za nadanie ziemi przez króla, posiadający musiał płacić
podatek. Nad ściąganiem podatków czuwał specjalny trybunał nazywany
szachownicą. Kontrolował on wpływy podatków, miał prawo do pociągania do
odpowiedzialności opieszałych podatników, ale także urzędników, którzy
dokonywali nadużyć przy ściąganiu podatków.

Podatki nie były jednak jedynym źródłem dochodu
państwa. W królestwie angielskim istniały tereny określone mianem „lasów”.
Wszelkie sprawy dotyczące tych terenów, także sprawy dotyczące zamieszkałej
tam ludności podlegały jurysdykcji królewskiej. Przestępstwa popełnione na
tym terenie podlegały sądom królewskim, a nie sądom lokalnym. Henryk rozbudował
także sądy królewskie. To sprawiło, że wzrósł dochód państwa, ponieważ
opłaty sądowe i kary dawały dochód. Głównym celem reformy sądownictwa
przeprowadzonej przez Henryka II było, zapewnienie wszystkim równości
wobec prawa. Każdy wolny mógł dochodzić swojej sprawiedliwości przed sądem
królewskim. Powstał główny sąd królewski, którego zadaniem było
rozpatrywanie apelacji. W związku z reformą sądownictwa powstało także nowe
prawo.

Gorzej przedstawiała się sprawa przeszczepienia
tych posunięć na ziemie, które należały do króla angielskiego, a które
nie stanowiły Anglii np. Normandia. Najgorzej sytuacja wyglądała w księstwie
Anjou oraz w Bretanii i Akwitanii.

Henryk II dążył do sakralizacji swojej władzy i swojej
osoby. Te dążenia spotkały się jednak z opozycją kościelną. Właściwie
kościół w Anglii był źródłem największych niepowodzeń Henryka II.
Czasy, w których przychodzi rządzić Henrykowi II to czasy walki o
inwestyturę. Początkiem walki pomiędzy Henrykiem a kościołem była
próba narzucenia kościołowi sądownictwa królewskiego. Reformę sądowniczą
próbował Henryk II rozciągnąć na dobra kościelne. Wilhelm
Zdobywca nadał wcześniej kościołowi szereg przywilejów właśnie w
dziedzinie sądowniczej. Kościół dążył raczej do rozszerzania tych
przywilejów, niż do ich ograniczania. Henryk próbował ograniczyć
autonomię kościoła.

Kolejnym krokiem było zwiększenie władzy króla w
sprawach dotyczących obejmowania urzędów kościelnych.

To wszystko spotkało się z oporem i sprzeciwem
arcybiskupa Tomasza Becketa. Zawdzięczał on swoje wyniesienie do godności
arcybiskupiej Henrykowi II. Złożył przysięgę wierności interesom
korony, ale czując się odpowiedzialny za losy kościoła wystąpił przeciwko
władcy. Schronienia szukał na dworze króla francuskiego, apelował o pomoc do
papieża Grzegorza VII. Papież zajęty był w tym czasie jednak walka z Henrykiem
IV i potrzebował wsparcia ze strony króla angielskiego. Dlatego nie chciał
upominać się o prawa arcybiskupa. Jedynie udało się załatwić, by Tomasz
Becket mógł wrócić do Anglii. Tomasz Becket wrócił, ale nadal
występował przeciwko Henrykowi II. Król będąc w towarzystwie kilku
rycerzy, prawdopodobnie jeszcze „przy kielichach”, miał powiedzieć
niby to żartem, aby go ktoś uwolnił od niewygodnego biskupa. Czterej rycerze
zrozumieli dosłownie ten żart i arcybiskup został zamordowany w swojej
katedrze przy ołtarzu. Henrykowi groziła klątwa papieska, dlatego musiał
odbyć publiczna pokutę i iść na ustępstwa wobec kościoła. Rozszerzona
została kompetencja sądów kościelnych. Sądy kościelne w Anglii uzyskały
prawo sądzenia osób świeckich, które zamieszkiwały na terenie majątków kościelnych.
Władca zachował jedynie wpływ na obsadzanie urzędów kościelnych.

W 1189 r. Henryk II zmarł. Władzę w
państwie objął Ryszard Lwie Serce.

Na początku swego panowania Ryszard Lwie Serce udaje
się na wyprawę krzyżową (trzecia krucjata) do Ziemi Świętej. Ryszard
Lwie Serce był człowiekiem odważnym, mężnym, ale był również człowiekiem
pysznym. To sprawiło, że zyskał sobie wielu wrogów wśród samych krzyżowców.
Krucjata zakończyła się niepowodzeniem a sam Ryszard w drodze
powrotnej został uwięziony na terenie Austrii i wydany w ręce cesarza Henryka
VI. Sytuację postanowił wykorzystać król Francji Filip August i
nakłonił brata Ryszarda Lwie Serce - Jana, by objął tron
angielski. Po odzyskaniu wolności Ryszard Lwie Serce pokonał króla
francuskiego, odzyskał tron angielski i rozpoczął działania mające na celu
umocnienie władzy królewskiej, ale te działania zostały przerwane przez śmierć.
Zmarł w 1199 r. Wówczas to koronę ponownie objął Jan Bez Ziemi.
Nie uzyskał on poparcia stanów angielskich. Przeciw jego władzy wystąpiła
Bretania oraz ziemie rodowe Plantagenetów. Król francuski Filip August wykorzystał
niechęć, jaka zaistniała wobec Jana, oskarżył go o to, że jest
niewiernym wasalem jako książę Normandii, a to było podstawą, aby lenna
odebrać. Jan Bez Ziemi stracił swoje lenna we Francji. Ziemia
normandzka została przekazana księciu Arturowi. Jan nie chciał
się z tym zgodzić i zamordował Artura. To wywołało bunt przeciwko królowi
angielskiemu. Sytuację ponownie wykorzystał Filip August. Przysięgę
wierności Janowi Bez Ziemi poza Normandią wypowiedziały Akwitania,
Bretania. Król angielski stracił wszystkie ziemie na kontynencie, pozostała
mu sama Anglia. Ta sytuacja, straty terytorialne poniesione na kontynencie zmusiły
Jana Bez Ziemi do zawarcia przynajmniej rozejmu z Filipem Augustem –
królem Francji.

Ale utrata ziem francuskich zaowocowała także
buntem w samej Anglii przeciwko władcy. Była to strata dla Anglii. Autorytet
królewski został osłabiony. Kolejny raz narodził się konflikt pomiędzy władcą
a Kościołem. Chodziło o obsadzenie jednego z biskupstw. Kandydaci wysuwani
przez władcę nie uzyskali poparcia Kościoła. Konflikt doprowadził do tego,
że w 1208 r. Jan Bez Ziemi został obrzucony klątwą. Papież klątwę
zatwierdził i ogłosił, że tron angielski nie ma władcy. Zwrócił się do
króla francuskiego z prośbą o objęcie tronu angielskiego. Jan Bez Ziemi kolejny
raz musiał pójść na ustępstwa. W 1213 r. złożył hołd lenny papieżowi.
Zobowiązał się do płacenia świętopietrza, zatwierdził autonomię kościoła
angielskiego, wyroki sądów papieskich po wniesionych apelacjach miały być w
Anglii ostateczne. Spór z Kościołem zakończył się, ale ustępstwa Jana
Bez Ziemi zaowocowały także wzrostem apetytu w innych warstwach społecznych,
zwłaszcza wśród możnowładców i rycerstwa. Rosło niezadowolenie wobec króla.
Inną przyczyną takiego stanu rzeczy był fakt, że kiedy Jan Bez Ziemi toczył
wojnę podnosił ciągle podatek tarczowy. Wojna nie przyniosła zamierzonych
efektów i dlatego baronowie odmówili płacenia podatków. Jan Bez Ziemi chciał
się rozprawić z opornymi, ale miał też świadomość, że konfrontacja może
zakończyć się detronizacją. W takiej sytuacji poszedł kolejny raz na ustępstwa,
teraz wobec możnowładców, rycerstwa.

15 czerwca 1215 r. wydał przywilej – dokument znany pod
nazwą Wielkiej Kart Swobód – Magna Carta Libertatum. Przywilej
wprowadził:

-         
autonomię Kościoła angielskiego,

-         
podatek tarczowy może być nałożony tylko za zgodą Rady Królewskiej,
bez zgody Rady można było nałożyć podatek tzw. podatek pomocny, wtedy, gdy
król po raz pierwszy wydawał za mąż pierworodną córkę lub pasował
pierworodnego syna. Podatek ten nie mógł przewyższać uzasadnionej wysokości.
Król, gdy dostał się do niewoli mógł sam pertraktować o wysokości okupu
za niego. Nie musiał na to uzyskać zgody Rady,

-         
król nadając ziemię określał ściśle obowiązki związane z tym
nadaniem,

-         
nietykalność osobistą i majątkową,

-         
wolność handlu, oprócz ceł, z wyjątkiem czasu wojny,

-         
gwarancje urzędów dla Anglików,

-         
zwrot majątków odebranych bez wyroków,

-         
powołano Radę składającą się z 25 baronów, która miała
przestrzegać nadanych swobód i przywilejów, pojawił się organ kontrolujący
posunięcia monarchy.

Zasadniczą rzeczą, o której mówił ten dokument
było ograniczenie praw króla w sprawach dotyczących nakładania podatków,
przede wszystkim podatku tarczowego. Na nałożenie podatku wymagana była teraz
zgoda rady baronów i biskupów. Ponieważ Jan Bez Ziemi nie cieszył się
w Anglii zbyt dobrą sławą, uważano, że jest zdolny do krzywoprzysięstwa.
Dlatego też powołano radę baronów, która miała pilnować, gdyby król próbował
złamać postanowienia Karty rada mogła doprowadzić do detronizacji.

Jan Bez Ziemi nie był zadowolony z podpisanej przez siebie
Karty, ponieważ ograniczała ona władzę monarchy. Chciał doprowadzić do
zniesienia przywilejów. Odwołał się do swojego suzerena, czyli papieża.
Argumentem za odwołaniem Karty miał być fakt, że została wydana pod
przymusem. Anglia kolejny raz stanęła na progu wojny domowej, a sytuacje znowu
wykorzystał Filip August i wysłał do Anglii swego syna Ludwika.
Ten objął tron angielski. Na szczęście dla Anglii w 1216 r. Jan
Bez Ziemi zmarł. Zmarł także jego suzeren. Nowy papież doprowadził do
załagodzenia konfliktu. Filip August odwołał syna z Anglii. Na tronie
angielskim zasiadł małoletni Henryk III. Zaraz po objęciu tronu Henryk
III potwierdził wszystkie przywileje Karty Swobód. Dlatego 1216 r.
uważany jest za koniec walki społeczeństwa angielskiego o udział w rządzeniu
krajem. Wielka Karta Swobód uznawana jest za pierwszy krok ku narodzinom
parlamentaryzmu w Anglii. Wielka Karta była w zasadzie zbiór postulatów, które
zostały władcy narzucone przez różne grupy społeczne. Wiele artykułów
Karty jest wewnętrznie sprzecznych, gdyż zdarzało się , że jedna grupa występowała
przeciwko drugiej grupie.

Anglia z monarchii autokratycznej, gdzie król,
traktuje państwo jako patrymonium przekształca się w monarchię stanową,
gdzie król musi się liczyć z opinią stanów – szlacheckiego,
rycerskiego, duchownego.

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

strefamiszcza.htw.pl